- Lid geworden
- 8 okt 2010
- Berichten
- 33.541
- Waardering
- 22.296
- Lengte
- 1m96
- Massa
- 102kg
- Vetpercentage
- 11%
Dit is work in progress. Ik wil de volgende bijwerkingen nog behandelen: acne, borst atrofie, libido, androgenetische alopecia (haaruitval), dysphonia (stemverandering), clitoromegaly (vergrootte clitoris), hirsutisme (haargroei) en cardiovasculaire aandoeningen (CVD). Hierbij plaats ik deze steeds in perspectief bij AAS gebruik. Verder zal het huidige stuk waarschijnlijk ook het e.e.a. aan veranderingen ondergaan met de tijd, en wil ik de recommendaties m.b.t. gebruik van een anticonceptiepil verfijnen.
Androgene Anabole Steroiden: een vrouwelijk perspectief (geschreven door een vent)
Als een vrouw op zoek gaat naar info omtrent het gebruik van AAS als prestatiemiddel komt zij vooral twee dingen tegen:
1. AAS gebruik m.b.t. mannen
2. Slechte, tegenstrijdige of gebrekkige informatie m.b.t. vrouwen
Dit is natuurlijk vrij vervelend als je serieus overweegt om AAS als prestatiemiddel te gebruiken als vrouw zijnde. Een deel van deze vrouwen stapt vervolgens af van het idee, 'n ander deel zoekt kuuradvies bij iemand anders die evenmin er verstand van heeft (maar dit bijna nooit toegeeft, ik heb de meest debiele kuren niet alleen voor mannen, maar ook voor vrouwen langs zien komen afkomstig van bodybuild guru's/trainers/coaches), en 'n ander deel gaat toch zelf aan de slag met het e.e.a. aan onzekerheden, wat niet altijd even goed uitpakt.
In dit artikel wil ik een basis verlenen om verder mee uit de voeten te kunnen. Een basis die voldoende kennis verschaft om degelijke beslissingen te maken.
Om te beginnen is het belangrijk voor een vrouw om te weten met welke endocriene (hormonale) as er 'geknoeid' wordt wanneer AAS worden toegediend. Een introductie tot deze endocriene as, de zogehete Hypothalamo-Hypofysaire-Gonadale (HPG, de 'P' is afkomstig van het Engelse 'pituitary') as is dus op zijn plaats, en hier zal ook mee begonnen worden.
Vervolgens komen de (androgene) neveneffecten (vermannelijking) aan bod.
Let wel: dit is GEEN artikel waarin concrete kuuradviezen worden gegeven, dat is nu net hetgene waar ik de lezer mee probeer te stimuleren: de kennis opdoen om ZELF in te zien wat juist kuren is, en niet het klakkeloos overnemen van wat een ander je vertelt. Vragen om feedback op een zelf opgestelde kuur is uiteraard prima en aan te raden.
Hypothalamo-Hypofysaire-Gonadale (HPG) as
Deze endocriene as coordineert de reproductieve functie van de vrouw. De as bestaat uit drie onderdelen zoals de naam al doet vermoeden, namelijk: hypothalamus, hypofyse en gonaden.
Aan de 'top' van deze as staat de hypothalamus, gelegen in de hersenen. De hypothalamus fungeert als signaal integrator, met als voornaamste rol signalen vanuit het zenuwstelsel te vertalen naar endocriene (hormonale) signalen. Denk hierbij aan signalen als: lichtintensiteit, emoties, geur, stress, maar ook het niveau van sommige aanwezige hormonen.
Dit resulterende verloop van endocriene signalen werkt via de hypofyse, de tweede component in de HPG as. Ook deze is gelegen in de hersenen en anatomisch nauw verbonden aan de hypothalamus, geheel in lijn met wat je zou verwachten gezien de biologische functie. De hypofyse bevat een gedeelte die veel endocriene cellen bevat, d.w.z. cellen die hormonen kunnen afgeven aan de circulatie. Dit gedeelte is gelegen aan de voorzijde van de hypofyse en heet de adenohypofyse.
De volgende, en laatste component in deze endocriene as zijn de gonaden, de organen die de gameten (zaadcel in geval van de man, eicel in geval van de vrouw) produceren. De gonaden van de vrouw zijn dus de eierstokken.
Bekend met de drie componenten die deze endocriene as vormen, kunnen nu de relevante signalen (i.e. hormonen) geintroduceerd worden die hierdoor afgescheiden worden:
Hypothalamus: GnRH (in oudere literatuur vaak LHRH genoemd)
Hypofyse: LH, FSH
Gonaden: Testosteron, oestradiol, progesteron, follistatin, inhibin, activin
We beginnen wederom bij de top, de hypothalamus, die GnRH afgeeft. GnRH (vroeger ook vaak LHRH genoemd) wordt hoofdzakelijk gereguleerd door kisspeptines. Verder wordt GnRH, buiten de resulterende hormoon cascade van zichzelf om, ook gereguleerd door leptine. Dit is direct een van de redenen waarom hele lage vetpercentages ook kunnen leiden tot een verlaagd testosteron. GnRH bindt uiteindelijk aan zijn receptor in de hypofyse, de GNRHR (een membraanreceptor, meer specifiek een g-protein coupled receptor [GPCR]). Dit resulteert in afgifte van de gonadotropen; LH en FSH. Een belangrijk gegeven hierbij is dat GnRH in pulsen wordt afgegeven. Bij een hoge frequentie van GnRH pulsen stimuleert het LH secretie meer relatief aan de FSH secretie, terwijl bij een lage frequentie de FSH secretie meer gestimuleerd wordt relatief aan de LH secretie [1].
De gonadotropen LH en FSH hebben veel met elkaar gemeen qua chemische structuur. Zij bestaan uit 2 subunits, een alpha subunit en een beta subunit. De alpha subunit van beide is identiek, de beta-subunit is hetgeen wat verschilt tussen beide (LHbeta & FSHbeta). Regulatie van de afgifte van beide werkt dan ook middels de expressie van deze beta subunits. De receptoren van de gonadotropen zijn net als die van GnRH membraanreceptoren (GPCRs). De receptor van LH is de LHR, en die van FSH de FSHR. Beide receptoren medieren hun effecten via de second messenger cAMP en resulterend met name via de proteine kinase A (PKA, een cAMP afhankelijke kinase. Kinases fosforyleren dus proteinen en kunnen ze zo [de]activeren, waardoor je dus de cellulaire reactie creeert).
LH bindt aan de LHR in zowel de granulosa cellen als de theca cellen. Concreet begint de steroidogenese in de granulosa cellen, waarbij LH CYP11A1 induceert, het enzym verantwoordelijk voor de side-chain cleavage van cholesterol en waarmee het zodoende de algemene precursor van de steroidogenese produceert: pregnenolone. Ook wordt hier progesteron geproduceerd vanuit pregnenolone door 3beta-HSD. De volgende stap in de steroidogenese kan echter niet plaatsvinden in de granulosa cellen. Het noodzakelijke enzym hiervoor (CYP17A1) ontbreekt [2]. De volgende stap vindt plaats in de theca cellen, waar het onder invloed van LH androstenedione produceert. Androstenedione is de directe precursor voor oestreen en testosteron en de indirecte precursor voor oestradiol via aromatisatie van testosteron. Er wordt vervolgens in de theca cellen een kleine hoeveelheid testosteron geproduceerd, en veel van de androstenedione diffundeert weer naar de granulosa cellen. Hier wordt de androstenedione omgezet naar de oestrogenen oestreen en oestradiol door aromatase en 17beta-HSD; dit wordt gestimuleerd door binding van FSH aan de FSHR op de granulosa cellen. Een overzicht van de steroidogenese met de betreffende enzymen, substraten en producten is te zien in de volgende afbeelding:
Naast de steroidogenese worden er ook enkele peptides geproduceerd, namelijk: activin, inhibin en follistatin. Bespreking van deze peptides ga ik relatief beperkt houden. De primaire rol van deze peptides op de HPG as is de regulatie van FSH secretie: activin stimuleert deze, inhibin en follistatin remmen deze.
Negatieve terugkoppeling vloeit voort uit deze 'eindproducten': oestradiol, progesteron, testosteron, activin, inhibin en follistatin. Een (versimplificeerd) overzicht is te zien in de volgende afbeelding (De afgebeelde afgifte van GnRH door de hypofyse moet uiteraard LH zijn):
De belangrijkste take-home message is dat androgenen, oestrogenen en progestagenen de as onderdrukken.
Verder niet geheel onbelangrijk zijn de bindingseiwitten SHBG en albumine. Deze bindingseiwitten binden o.a. de steroide hormonen. Steroide hormonen zijn hydrofoob en leunen zodoende op een bindingseiwit voor transport door de circulatie (een hydrofiele/polaire omgeving om overduidelijke redenen). Slechts een kleine hoeveelheid bevindt zich ongebonden in de circulatie. SHBG bindt onomkeerbaar, d.w.z. dat eenmaal gebonden de kans bijna nihil is dat het zijn substraat zal loslaten. SHBG heeft een grotere voorkeur voor androgenen om te binden dan oestrogenen. Verder geldt i.h.a. de regel dat des te sterker een androgeen is, des te meer affiniteit hij ook vertoont voor SHBG. Gebonden aan albumine kan het substraat nog wel loskomen, zodoende is deze nog biologisch beschikbaar. Immers; wanneer een hormoon gebonden is aan een bindingseiwit kan deze GEEN effect uitoefenen. Naast het feit dat het geheel van het bindingseiwit en het steroide hormoon en dermate structurele verandering teweeg brengt dat het complex uberhaupt niet kan binden aan de receptor, komt daarbij dat steroide hormonen primair binden aan intracellulaire receptoren (klassieke type I kernreceptoren, gelegen in het cytosol). Steroide hormonen kunnen namelijk langs het celmembraan diffunderen om zodoene bij intracellulaire receptoren te komen: peptides kunnen NIET langs het celmembraan diffunderen en hebben een transporter nodig om langs het celmembraan te komen, zodoende binden zij via endocriene weg bijna altijd aan membraan receptoren.
Deze kernreceptoren waaraan de steroide hormonen binden fungeren als transcriptie factoren, d.w.z. dat zij direct transcriptie reguleren en zodoende hun invloed dus uit oefenen via expressie van een gen. Deze effecten zijn TRAAG. Effecten van gen expressie laten lang op zich wachten, dit is in de orde van uren, dagen en soms zelfs weken. Dit is ook EXACT de reden waarom je vrijwel niks merkt de eerste tijd dat je AAS gebruikt. Deze zogehete genomische effecten hebben TIJD nodig, zeker die via de AR op de skeletspiereiwitsynthese.
Effect van een AAS kuur op de HPG as
Je kunt AAS categoriseren in verschillende soorten klassen, voor het doeleinde om effect op de HPG as te illustreren is het handig om uit te gaan van de classificering op basis van aromatiserende steroiden (d.w.z. zij kunnen converteren naar oestrogenen) en niet-aromatiserende steroiden (d.w.z. zij kunnen NIET converteren naar oestrogenen).
Wanneer een aromatiserende steroide wordt toegediend wordt de eigen aanmaak onderdrukt, echter zijn er wel nog steeds zowel androgenen als oestrogenen (via aromatisering) aanwezig in het lichaam. De verdere fysiologische functies van de twee vinden dus gewoon plaats.
Wanneer een niet aromatiserende steroide wordt toegediend wordt ook de eigen aanmaak onderdrukt (I.h.a. eenheid per eenheid wel in mindere mate dan bij aromatiserende steroiden). In dit geval zijn alleen androgenen in het lichaam aanwezig, maar geen oestrogenen, er vindt immers geen aromatisering plaats. De fysiologische functie die oestrogenen normaal gesproken vervullen komen dus te vervallen. Hieronder valt o.a. proliferatie van het borstweefsel, en e.e.a. aan invloeden op het metabolisme (waaronder de lipiden, zie verder bij de bijwerking cardiovasculaire aandoeningen). Het is dus zowel ongezond als onesthetisch voor een vrouw om voor een langere periode ALLEEN een niet aromatiserende steroide te gebruiken. Het is in dit geval ten zeerste aan te raden om een anticonceptiepil erbij te slikken. Hoewel dit vaak wordt afgeraden door 'bodybuild gurus/coaches/trainers' wil ik het je ten zeerste op het hart drukken dat oestrogenen NIET je vijand zijn, in tegendeel.
Anticonceptiepillen die oestrogeen bevatten (in de vorm van ethinylestradiol) bevatten ook altijd een progestageen. Nu wil het dat progestagenen door hun chemische structuur geregeld ook vaak affiniteit hebben voor de Androgeen Receptor (AR). Wanneer zo'n progestageen vervolgens bindt aan de AR kan GEEN androgeen binden en wordt de AR NIET geactiveerd. In dat geval werkt een progestageen dus als AR antagonist. Het is dus raadzaam om een anticonceptiepil te kiezen die een progestageen bevat met bijna geen affiniteit voor de AR.
Op het eerste gezicht lijkt o.a. trimegestone een goede kandidaat. Bij het bepalen van de affiniteit voor de AR in een model met de 5 klassieke kernreceptoren, heeft trimegestone slechts een affiniteit van 2,4% voor de AR t.o.v. testosteron [3]. Een andere goede kandidaat lijkt norgestimaat [4]. Let op: onder voorbehoud. Moet de studies nog wat verder uitdiepen qua methodiek en de metabolieten nagaan m.b.t. AR affiniteit.
Bijwerkingen
Borst atrofie
Het borstweefsel bestaat uit klier-, bind- en vetweefsel. Waarvan met name vetweefsel de grootte van de borsten bepaalt, gevolgd door het klierweefsel. Het bindweefsel draagt het minst bij aan de grootte van de borsten. Gezien het grootste gedeelte uit vetweefsel bestaat is borst atrofie inherent aan cutten bij vrouwen. Wanneer echter ook AAS worden gebruikt zullen ook deze de borsten verder laten atroferen: zij laten namelijk het klierweefsel slinken (en het bindweefsel licht toenemen) [5].
Zeker in het geval van niet-aromatiserende steroiden zal dit het geval zijn, dit komt door het gebrek aan oestrogenen. Oestrogenen compenseren namelijk voor dit effect van androgenen, zij stimuleren juist de proliferatie van het borstweefsel (precies de reden waarom bij mannen een verlaagde A:E ratio leidt tot gynaecomastie). Ter compensatie is het dus slim om een anticonceptiepil te slikken, gezien deze oestrogeen bevatten (ethinylestradiol). Echter gaat dit niet VOLLEDIG het effect van de androgenen op het borstweefsel tegen; immers is de A:E verhouding vrij bepalend, en wanneer je kuurt neigt deze altijd richting de kant van de androgenen. Notabene remmen zij ook onafhankelijk van oestrogeen de proliferatie [6]. Daarnaast zien we ook bij aromatiserende steroiden (testosteron) dat het klierweefsel gewoon slinkt [5]. Volledig tegengaan kun je het dus niet.
Acne Vulgaris
Dit is een van de bijwerkingen die op de relatief korte termijn tot uiting kan komen (binnen slechts enkele weken), en werd gerapporteerd door 50% van de vrouwen (n=10) bij een onderzoek van de Boer et al. onder bodybuildsters in Nederland [7]. Acne vulgaris komt vereenvoudigd neer op twee cruciale punten: verhoogde talgproductie en hyperkeratinisatie van het infrainfundibulum. Vanuit deze context zullen we kijken hoe AAS acne veroorzaken.
Niet geheel onverwachts is de AR te vinden in talgklieren [8]. Na binding van androgenen aan de AR stimuleren zij de proliferatie en differentiatie van de sebocyten (sebocyten zijn de cellen die talg produceren) en zorgen zo voor meer talgproductie [9]. Zoals bekend is de concentratie testosteron in het plasma bij mannen vele malen hoger dan bij vrouwen, logischerwijs zou je hieruit verwachten dat mannen gem. genomen dus stikken van de acne. Dit is zoals bekend ook niet het geval, genoeg mannen die geen maangezicht hebben. Verder is er zelfs een lichte neiging naar een hoger voorkomen bij vrouwen dan mannen.
Desalniettemin is het wel zo dat bij vrouwen hogere plasma niveaus van androgenen worden gelinked aan acne vulgaris [10]. Zeker in het geval van de suprafysiologische niveaus van androgenen die gerealiseerd worden bij een AAS kuur is het niet geheel onverwachts, wat ook blijkt uit de cijfers van de Boer et al. [7].
Nu biedt de pil bij veel vrouwen soelaas tegen acne vulgaris, echter is het nog maar de vraag of dit zinvol zal zijn naast gebruik van AAS. Zonder gebruik van AAS leunt de effectiviteit van de pil namelijk vooral op 2 concepten:
1. Onderdrukking van de endogene aanmaak van androgenen (negatieve terugkoppeling op de HPG as).
2. Progestagenen die significante affiniteit voor de AR vertonen en androgenen zo nog verder buiten spel zetten.
Het eerste punt is om duidelijk redenen irrelevant, het tweede punt is om duidelijke redenen niet de bedoeling tijdens een AAS kuur, je limiteert daar namelijk ook direct je winst op spierhypertrofie mee...
Behandeling kan dus noodzakelijk zijn. Een bewezen OTC (over the counter: dus zonder recept verkrijgbaar) middel tegen acne vulgaris is benzoylperoxide, een zalf die kan worden aangebracht op de huid (op de 'sweet' spots). Sagransky et al. hebben hier een uitgebreide review over geschreven [11]. Let op: heeft een blekende werking! Kijk dus uit met je kleding. Bij langdurig gebruik (lees: enkele weken) op dezelfde plekken, kan je huid wat geirriteerd raken en rood kleuren.
Een systematische behandeling, uit orthomoleculaire hoek (waar ik overigens totaal geen fan van ben), is het gebruik van mega doseringen vitamine B5 [12]. Ook het mineraal zink kan zowel oraal als dermaal voordeel bieden [13].
Overige behandelingen kunnen zijn: dermaal toegediende retinoiden (afgeleide van vitamine A, doorgaans tretinoine zalf), dan wel dermale antibiotica (clindamycine) of orale antibiotica (tetracycline groep). Echter kun je deze alleen op recept krijgen.
Als laatst kan er nog gegrepen worden naar isotretinoine (roaccutane), veel kuurders gebruiken dit met succes op een relatief lage dosering. Lees je altijd eerst uitgebreid in over dit goedje voordat je het gaat gebruiken! Ik ga het niet behandelen in dit artikel.
Hirsutisme (haargroei)
Hirsutisme is haargroei op plekken waar je het normaal niet hebt in significante hoeveelheden. Denk hierbij aan de rug, borst, buik, armen, als ook gezichtsbeharing. Daarnaast worden de haren ook wat dikker en/of donkerder dan normaal. Androgenen induceren deze haargroei.
In een retrospectieve studie waarin vrouwen met hyperandrogenisme (verhoogd niveau androgenen/testosteron) werden geevalueerd m.b.t. de bijwerkingen: acne, hirsutisme en androgenetische alopecia, correleerde hirsutisme het sterkst met vrij testosteron [14].
Normaal gesproken worden anticonceptiepillen voorgeschreven ter behandeling van hirsutisme als gevolg van een teveel aan androgenen of androgene activiteit. Immers onderdrukken anticonceptiepillen de endogene aanmaak van de geslachtshormonen (en dus androgenen) en verhogen zij SHBG, waardoor er minder vrij testosteron aanwezig is. Ook wordt in sommige gevallen anti-androgenen in de vorm van 5a-reductase remmers voorgeschreven. Het enzym 5a-reductase converteert testosteron naar het potentere androgeen dihydrotestosteron, remmen van dit enzym leidt dus tot minder conversie. Houd er rekening mee dat finasteride teratogenisch is: Absoluut niet nemen als je op de korte termijn zwanger wilt worden of bent. Daarnaast is een 5a-reductase remmer uiteraard nutteloos als er een AAS wordt gebruikt die niet converteert naar een potenter (of zelfs helemaal niet) androgeen door 5a-reducering. Moet overigens ook zeggen dat het uberhaupt onverstandig is om gedurende een AAS kuur zwanger te worden; zou me echt helemaal niks verbazen als suprafysiologische niveaus van androgenen teratogenisch zijn.
In essentie valt er weinig te doen aan deze bijwerking in het kader van additionele middelen: harsen en scheren dus! Boodschap is om goed de dosering van je kuur te kiezen en niet oefenloos doorgaan met toediening van androgenen als je geen ongewenste haargroei wil.
Hirsutisme is in ieder geval ten dele omkeerbaar, zoals ook blijkt uit [14] waarbij een anticonceptiepil (combi ethinylestradiol en cyproterone acetaat) wordt toegediend. Omkeerbaarheid verloopt, uitgaande van deze gegevens, relatief traag.
Referenties
1. Ciccone NA, Kaiser UB. The biology of gonadotroph regulation. Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes. 2009 Aug;16(4):321-7.
2. Voutilainen R, Tapanainen J, Chung BC, Matteson KJ, Miller WL. Hormonal regulation of P450scc (20,22-desmolase) and P450c17 (17 alpha-hydroxylase/17,20-lyase) in cultured human granulosa cells. J Clin Endocrinol Metab. 1986 Jul;63(1):202-7.
3. Sitruk-Ware R. Pharmacological profile of progestins. Maturitas. 2008 Sep-Oct;61(1-2):151-7.
4. Phillips A, Hahn DW, McGuire JL. Preclinical evaluation of norgestimate, a progestin with minimal androgenic activity. Am J Obstet Gynecol. 1992 Oct;167(4 Pt 2):1191-6.
5. Grynberg M, Fanchin R, Dubost G, Colau JC, Brémont-Weil C, Frydman R, Ayoubi JM. Histology of genital tract and breast tissue after long-term testosterone administration in a female-to-male transcoïtusual population. Reprod Biomed Online. 2010 Apr;20(4):553-8.
6. Zhou J, Ng S, Adesanya-Famuiya O, Anderson K, Bondy CA. Testosterone inhibits estrogen-induced mammary epithelial proliferation and suppresses estrogen receptor expression. FASEB J. 2000 Sep;14(12):1725-30.
7. De Boer A, van Haren SF, Hartgens F, et al. Onderzoek naar het gebruik van prestatieverhogende middelen bij bodybuilders in Nederland. Utrecht: Centrum voor Dopingvraagstukken, Universiteit Utrecht, 1996.
8. Kariya Y, Moriya T, Suzuki T, et al. Sex steroid hormone receptors in human skin appendage and its neoplasms. Endocr J 2005; 52(3):317 325.
9. Pochi PE, Strauss JS. Sebaceous gland response in man to the administration of testosterone, delta 4 androstenedione, and dehydroisoandrosterone. J Invest Dermatol 1969; 52(1):32 36.
10. Thiboutot D, Gilliland K, Light J, Lookingbill D. Androgen metabolism in sebaceous glands from subjects with and without acne. Arch Dermatol. 1999 Sep;135(9):1041-5.
11. Sagransky M, Yentzer BA, Feldman SR. Benzoyl peroxide: a review of its current use in the treatment of acne vulgaris. Expert Opin Pharmacother. 2009 Oct;10(15):2555-62. Doi: 10.1517/14656560903277228.
12. Leung LH. Pantothenic acid deficiency as the pathogenesis of acne vulgaris. Med Hypotheses. 1995 Jun;44(6):490-2.
13. Brandt S. The clinical effects of zinc as a topical or oral agent on the clinical response and pathophysiologic mechanisms of acne: a systematic review of the literature. J Drugs Dermatol. 2013 May;12(5):542-5.
14. Karrer-Voegeli S, Rey F, Reymond MJ, Meuwly JY, Gaillard RC, Gomez F. Androgen dependence of hirsutism, acne, and alopecia in women: retrospective analysis of 228 patients investigated for hyperandrogenism. Medicine (Baltimore). 2009;88(1):32–45.
Androgene Anabole Steroiden: een vrouwelijk perspectief (geschreven door een vent)
Als een vrouw op zoek gaat naar info omtrent het gebruik van AAS als prestatiemiddel komt zij vooral twee dingen tegen:
1. AAS gebruik m.b.t. mannen
2. Slechte, tegenstrijdige of gebrekkige informatie m.b.t. vrouwen
Dit is natuurlijk vrij vervelend als je serieus overweegt om AAS als prestatiemiddel te gebruiken als vrouw zijnde. Een deel van deze vrouwen stapt vervolgens af van het idee, 'n ander deel zoekt kuuradvies bij iemand anders die evenmin er verstand van heeft (maar dit bijna nooit toegeeft, ik heb de meest debiele kuren niet alleen voor mannen, maar ook voor vrouwen langs zien komen afkomstig van bodybuild guru's/trainers/coaches), en 'n ander deel gaat toch zelf aan de slag met het e.e.a. aan onzekerheden, wat niet altijd even goed uitpakt.
In dit artikel wil ik een basis verlenen om verder mee uit de voeten te kunnen. Een basis die voldoende kennis verschaft om degelijke beslissingen te maken.
Om te beginnen is het belangrijk voor een vrouw om te weten met welke endocriene (hormonale) as er 'geknoeid' wordt wanneer AAS worden toegediend. Een introductie tot deze endocriene as, de zogehete Hypothalamo-Hypofysaire-Gonadale (HPG, de 'P' is afkomstig van het Engelse 'pituitary') as is dus op zijn plaats, en hier zal ook mee begonnen worden.
Vervolgens komen de (androgene) neveneffecten (vermannelijking) aan bod.
Let wel: dit is GEEN artikel waarin concrete kuuradviezen worden gegeven, dat is nu net hetgene waar ik de lezer mee probeer te stimuleren: de kennis opdoen om ZELF in te zien wat juist kuren is, en niet het klakkeloos overnemen van wat een ander je vertelt. Vragen om feedback op een zelf opgestelde kuur is uiteraard prima en aan te raden.
Hypothalamo-Hypofysaire-Gonadale (HPG) as
Deze endocriene as coordineert de reproductieve functie van de vrouw. De as bestaat uit drie onderdelen zoals de naam al doet vermoeden, namelijk: hypothalamus, hypofyse en gonaden.
Aan de 'top' van deze as staat de hypothalamus, gelegen in de hersenen. De hypothalamus fungeert als signaal integrator, met als voornaamste rol signalen vanuit het zenuwstelsel te vertalen naar endocriene (hormonale) signalen. Denk hierbij aan signalen als: lichtintensiteit, emoties, geur, stress, maar ook het niveau van sommige aanwezige hormonen.
Dit resulterende verloop van endocriene signalen werkt via de hypofyse, de tweede component in de HPG as. Ook deze is gelegen in de hersenen en anatomisch nauw verbonden aan de hypothalamus, geheel in lijn met wat je zou verwachten gezien de biologische functie. De hypofyse bevat een gedeelte die veel endocriene cellen bevat, d.w.z. cellen die hormonen kunnen afgeven aan de circulatie. Dit gedeelte is gelegen aan de voorzijde van de hypofyse en heet de adenohypofyse.
De volgende, en laatste component in deze endocriene as zijn de gonaden, de organen die de gameten (zaadcel in geval van de man, eicel in geval van de vrouw) produceren. De gonaden van de vrouw zijn dus de eierstokken.
Bekend met de drie componenten die deze endocriene as vormen, kunnen nu de relevante signalen (i.e. hormonen) geintroduceerd worden die hierdoor afgescheiden worden:
Hypothalamus: GnRH (in oudere literatuur vaak LHRH genoemd)
Hypofyse: LH, FSH
Gonaden: Testosteron, oestradiol, progesteron, follistatin, inhibin, activin
We beginnen wederom bij de top, de hypothalamus, die GnRH afgeeft. GnRH (vroeger ook vaak LHRH genoemd) wordt hoofdzakelijk gereguleerd door kisspeptines. Verder wordt GnRH, buiten de resulterende hormoon cascade van zichzelf om, ook gereguleerd door leptine. Dit is direct een van de redenen waarom hele lage vetpercentages ook kunnen leiden tot een verlaagd testosteron. GnRH bindt uiteindelijk aan zijn receptor in de hypofyse, de GNRHR (een membraanreceptor, meer specifiek een g-protein coupled receptor [GPCR]). Dit resulteert in afgifte van de gonadotropen; LH en FSH. Een belangrijk gegeven hierbij is dat GnRH in pulsen wordt afgegeven. Bij een hoge frequentie van GnRH pulsen stimuleert het LH secretie meer relatief aan de FSH secretie, terwijl bij een lage frequentie de FSH secretie meer gestimuleerd wordt relatief aan de LH secretie [1].
De gonadotropen LH en FSH hebben veel met elkaar gemeen qua chemische structuur. Zij bestaan uit 2 subunits, een alpha subunit en een beta subunit. De alpha subunit van beide is identiek, de beta-subunit is hetgeen wat verschilt tussen beide (LHbeta & FSHbeta). Regulatie van de afgifte van beide werkt dan ook middels de expressie van deze beta subunits. De receptoren van de gonadotropen zijn net als die van GnRH membraanreceptoren (GPCRs). De receptor van LH is de LHR, en die van FSH de FSHR. Beide receptoren medieren hun effecten via de second messenger cAMP en resulterend met name via de proteine kinase A (PKA, een cAMP afhankelijke kinase. Kinases fosforyleren dus proteinen en kunnen ze zo [de]activeren, waardoor je dus de cellulaire reactie creeert).
LH bindt aan de LHR in zowel de granulosa cellen als de theca cellen. Concreet begint de steroidogenese in de granulosa cellen, waarbij LH CYP11A1 induceert, het enzym verantwoordelijk voor de side-chain cleavage van cholesterol en waarmee het zodoende de algemene precursor van de steroidogenese produceert: pregnenolone. Ook wordt hier progesteron geproduceerd vanuit pregnenolone door 3beta-HSD. De volgende stap in de steroidogenese kan echter niet plaatsvinden in de granulosa cellen. Het noodzakelijke enzym hiervoor (CYP17A1) ontbreekt [2]. De volgende stap vindt plaats in de theca cellen, waar het onder invloed van LH androstenedione produceert. Androstenedione is de directe precursor voor oestreen en testosteron en de indirecte precursor voor oestradiol via aromatisatie van testosteron. Er wordt vervolgens in de theca cellen een kleine hoeveelheid testosteron geproduceerd, en veel van de androstenedione diffundeert weer naar de granulosa cellen. Hier wordt de androstenedione omgezet naar de oestrogenen oestreen en oestradiol door aromatase en 17beta-HSD; dit wordt gestimuleerd door binding van FSH aan de FSHR op de granulosa cellen. Een overzicht van de steroidogenese met de betreffende enzymen, substraten en producten is te zien in de volgende afbeelding:
Naast de steroidogenese worden er ook enkele peptides geproduceerd, namelijk: activin, inhibin en follistatin. Bespreking van deze peptides ga ik relatief beperkt houden. De primaire rol van deze peptides op de HPG as is de regulatie van FSH secretie: activin stimuleert deze, inhibin en follistatin remmen deze.
Negatieve terugkoppeling vloeit voort uit deze 'eindproducten': oestradiol, progesteron, testosteron, activin, inhibin en follistatin. Een (versimplificeerd) overzicht is te zien in de volgende afbeelding (De afgebeelde afgifte van GnRH door de hypofyse moet uiteraard LH zijn):
De belangrijkste take-home message is dat androgenen, oestrogenen en progestagenen de as onderdrukken.
Verder niet geheel onbelangrijk zijn de bindingseiwitten SHBG en albumine. Deze bindingseiwitten binden o.a. de steroide hormonen. Steroide hormonen zijn hydrofoob en leunen zodoende op een bindingseiwit voor transport door de circulatie (een hydrofiele/polaire omgeving om overduidelijke redenen). Slechts een kleine hoeveelheid bevindt zich ongebonden in de circulatie. SHBG bindt onomkeerbaar, d.w.z. dat eenmaal gebonden de kans bijna nihil is dat het zijn substraat zal loslaten. SHBG heeft een grotere voorkeur voor androgenen om te binden dan oestrogenen. Verder geldt i.h.a. de regel dat des te sterker een androgeen is, des te meer affiniteit hij ook vertoont voor SHBG. Gebonden aan albumine kan het substraat nog wel loskomen, zodoende is deze nog biologisch beschikbaar. Immers; wanneer een hormoon gebonden is aan een bindingseiwit kan deze GEEN effect uitoefenen. Naast het feit dat het geheel van het bindingseiwit en het steroide hormoon en dermate structurele verandering teweeg brengt dat het complex uberhaupt niet kan binden aan de receptor, komt daarbij dat steroide hormonen primair binden aan intracellulaire receptoren (klassieke type I kernreceptoren, gelegen in het cytosol). Steroide hormonen kunnen namelijk langs het celmembraan diffunderen om zodoene bij intracellulaire receptoren te komen: peptides kunnen NIET langs het celmembraan diffunderen en hebben een transporter nodig om langs het celmembraan te komen, zodoende binden zij via endocriene weg bijna altijd aan membraan receptoren.
Deze kernreceptoren waaraan de steroide hormonen binden fungeren als transcriptie factoren, d.w.z. dat zij direct transcriptie reguleren en zodoende hun invloed dus uit oefenen via expressie van een gen. Deze effecten zijn TRAAG. Effecten van gen expressie laten lang op zich wachten, dit is in de orde van uren, dagen en soms zelfs weken. Dit is ook EXACT de reden waarom je vrijwel niks merkt de eerste tijd dat je AAS gebruikt. Deze zogehete genomische effecten hebben TIJD nodig, zeker die via de AR op de skeletspiereiwitsynthese.
Effect van een AAS kuur op de HPG as
Je kunt AAS categoriseren in verschillende soorten klassen, voor het doeleinde om effect op de HPG as te illustreren is het handig om uit te gaan van de classificering op basis van aromatiserende steroiden (d.w.z. zij kunnen converteren naar oestrogenen) en niet-aromatiserende steroiden (d.w.z. zij kunnen NIET converteren naar oestrogenen).
Wanneer een aromatiserende steroide wordt toegediend wordt de eigen aanmaak onderdrukt, echter zijn er wel nog steeds zowel androgenen als oestrogenen (via aromatisering) aanwezig in het lichaam. De verdere fysiologische functies van de twee vinden dus gewoon plaats.
Wanneer een niet aromatiserende steroide wordt toegediend wordt ook de eigen aanmaak onderdrukt (I.h.a. eenheid per eenheid wel in mindere mate dan bij aromatiserende steroiden). In dit geval zijn alleen androgenen in het lichaam aanwezig, maar geen oestrogenen, er vindt immers geen aromatisering plaats. De fysiologische functie die oestrogenen normaal gesproken vervullen komen dus te vervallen. Hieronder valt o.a. proliferatie van het borstweefsel, en e.e.a. aan invloeden op het metabolisme (waaronder de lipiden, zie verder bij de bijwerking cardiovasculaire aandoeningen). Het is dus zowel ongezond als onesthetisch voor een vrouw om voor een langere periode ALLEEN een niet aromatiserende steroide te gebruiken. Het is in dit geval ten zeerste aan te raden om een anticonceptiepil erbij te slikken. Hoewel dit vaak wordt afgeraden door 'bodybuild gurus/coaches/trainers' wil ik het je ten zeerste op het hart drukken dat oestrogenen NIET je vijand zijn, in tegendeel.
Anticonceptiepillen die oestrogeen bevatten (in de vorm van ethinylestradiol) bevatten ook altijd een progestageen. Nu wil het dat progestagenen door hun chemische structuur geregeld ook vaak affiniteit hebben voor de Androgeen Receptor (AR). Wanneer zo'n progestageen vervolgens bindt aan de AR kan GEEN androgeen binden en wordt de AR NIET geactiveerd. In dat geval werkt een progestageen dus als AR antagonist. Het is dus raadzaam om een anticonceptiepil te kiezen die een progestageen bevat met bijna geen affiniteit voor de AR.
Op het eerste gezicht lijkt o.a. trimegestone een goede kandidaat. Bij het bepalen van de affiniteit voor de AR in een model met de 5 klassieke kernreceptoren, heeft trimegestone slechts een affiniteit van 2,4% voor de AR t.o.v. testosteron [3]. Een andere goede kandidaat lijkt norgestimaat [4]. Let op: onder voorbehoud. Moet de studies nog wat verder uitdiepen qua methodiek en de metabolieten nagaan m.b.t. AR affiniteit.
Bijwerkingen
Borst atrofie
Het borstweefsel bestaat uit klier-, bind- en vetweefsel. Waarvan met name vetweefsel de grootte van de borsten bepaalt, gevolgd door het klierweefsel. Het bindweefsel draagt het minst bij aan de grootte van de borsten. Gezien het grootste gedeelte uit vetweefsel bestaat is borst atrofie inherent aan cutten bij vrouwen. Wanneer echter ook AAS worden gebruikt zullen ook deze de borsten verder laten atroferen: zij laten namelijk het klierweefsel slinken (en het bindweefsel licht toenemen) [5].
Zeker in het geval van niet-aromatiserende steroiden zal dit het geval zijn, dit komt door het gebrek aan oestrogenen. Oestrogenen compenseren namelijk voor dit effect van androgenen, zij stimuleren juist de proliferatie van het borstweefsel (precies de reden waarom bij mannen een verlaagde A:E ratio leidt tot gynaecomastie). Ter compensatie is het dus slim om een anticonceptiepil te slikken, gezien deze oestrogeen bevatten (ethinylestradiol). Echter gaat dit niet VOLLEDIG het effect van de androgenen op het borstweefsel tegen; immers is de A:E verhouding vrij bepalend, en wanneer je kuurt neigt deze altijd richting de kant van de androgenen. Notabene remmen zij ook onafhankelijk van oestrogeen de proliferatie [6]. Daarnaast zien we ook bij aromatiserende steroiden (testosteron) dat het klierweefsel gewoon slinkt [5]. Volledig tegengaan kun je het dus niet.
Acne Vulgaris
Dit is een van de bijwerkingen die op de relatief korte termijn tot uiting kan komen (binnen slechts enkele weken), en werd gerapporteerd door 50% van de vrouwen (n=10) bij een onderzoek van de Boer et al. onder bodybuildsters in Nederland [7]. Acne vulgaris komt vereenvoudigd neer op twee cruciale punten: verhoogde talgproductie en hyperkeratinisatie van het infrainfundibulum. Vanuit deze context zullen we kijken hoe AAS acne veroorzaken.
Niet geheel onverwachts is de AR te vinden in talgklieren [8]. Na binding van androgenen aan de AR stimuleren zij de proliferatie en differentiatie van de sebocyten (sebocyten zijn de cellen die talg produceren) en zorgen zo voor meer talgproductie [9]. Zoals bekend is de concentratie testosteron in het plasma bij mannen vele malen hoger dan bij vrouwen, logischerwijs zou je hieruit verwachten dat mannen gem. genomen dus stikken van de acne. Dit is zoals bekend ook niet het geval, genoeg mannen die geen maangezicht hebben. Verder is er zelfs een lichte neiging naar een hoger voorkomen bij vrouwen dan mannen.
Desalniettemin is het wel zo dat bij vrouwen hogere plasma niveaus van androgenen worden gelinked aan acne vulgaris [10]. Zeker in het geval van de suprafysiologische niveaus van androgenen die gerealiseerd worden bij een AAS kuur is het niet geheel onverwachts, wat ook blijkt uit de cijfers van de Boer et al. [7].
Nu biedt de pil bij veel vrouwen soelaas tegen acne vulgaris, echter is het nog maar de vraag of dit zinvol zal zijn naast gebruik van AAS. Zonder gebruik van AAS leunt de effectiviteit van de pil namelijk vooral op 2 concepten:
1. Onderdrukking van de endogene aanmaak van androgenen (negatieve terugkoppeling op de HPG as).
2. Progestagenen die significante affiniteit voor de AR vertonen en androgenen zo nog verder buiten spel zetten.
Het eerste punt is om duidelijk redenen irrelevant, het tweede punt is om duidelijke redenen niet de bedoeling tijdens een AAS kuur, je limiteert daar namelijk ook direct je winst op spierhypertrofie mee...
Behandeling kan dus noodzakelijk zijn. Een bewezen OTC (over the counter: dus zonder recept verkrijgbaar) middel tegen acne vulgaris is benzoylperoxide, een zalf die kan worden aangebracht op de huid (op de 'sweet' spots). Sagransky et al. hebben hier een uitgebreide review over geschreven [11]. Let op: heeft een blekende werking! Kijk dus uit met je kleding. Bij langdurig gebruik (lees: enkele weken) op dezelfde plekken, kan je huid wat geirriteerd raken en rood kleuren.
Een systematische behandeling, uit orthomoleculaire hoek (waar ik overigens totaal geen fan van ben), is het gebruik van mega doseringen vitamine B5 [12]. Ook het mineraal zink kan zowel oraal als dermaal voordeel bieden [13].
Overige behandelingen kunnen zijn: dermaal toegediende retinoiden (afgeleide van vitamine A, doorgaans tretinoine zalf), dan wel dermale antibiotica (clindamycine) of orale antibiotica (tetracycline groep). Echter kun je deze alleen op recept krijgen.
Als laatst kan er nog gegrepen worden naar isotretinoine (roaccutane), veel kuurders gebruiken dit met succes op een relatief lage dosering. Lees je altijd eerst uitgebreid in over dit goedje voordat je het gaat gebruiken! Ik ga het niet behandelen in dit artikel.
Hirsutisme (haargroei)
Hirsutisme is haargroei op plekken waar je het normaal niet hebt in significante hoeveelheden. Denk hierbij aan de rug, borst, buik, armen, als ook gezichtsbeharing. Daarnaast worden de haren ook wat dikker en/of donkerder dan normaal. Androgenen induceren deze haargroei.
In een retrospectieve studie waarin vrouwen met hyperandrogenisme (verhoogd niveau androgenen/testosteron) werden geevalueerd m.b.t. de bijwerkingen: acne, hirsutisme en androgenetische alopecia, correleerde hirsutisme het sterkst met vrij testosteron [14].
Normaal gesproken worden anticonceptiepillen voorgeschreven ter behandeling van hirsutisme als gevolg van een teveel aan androgenen of androgene activiteit. Immers onderdrukken anticonceptiepillen de endogene aanmaak van de geslachtshormonen (en dus androgenen) en verhogen zij SHBG, waardoor er minder vrij testosteron aanwezig is. Ook wordt in sommige gevallen anti-androgenen in de vorm van 5a-reductase remmers voorgeschreven. Het enzym 5a-reductase converteert testosteron naar het potentere androgeen dihydrotestosteron, remmen van dit enzym leidt dus tot minder conversie. Houd er rekening mee dat finasteride teratogenisch is: Absoluut niet nemen als je op de korte termijn zwanger wilt worden of bent. Daarnaast is een 5a-reductase remmer uiteraard nutteloos als er een AAS wordt gebruikt die niet converteert naar een potenter (of zelfs helemaal niet) androgeen door 5a-reducering. Moet overigens ook zeggen dat het uberhaupt onverstandig is om gedurende een AAS kuur zwanger te worden; zou me echt helemaal niks verbazen als suprafysiologische niveaus van androgenen teratogenisch zijn.
In essentie valt er weinig te doen aan deze bijwerking in het kader van additionele middelen: harsen en scheren dus! Boodschap is om goed de dosering van je kuur te kiezen en niet oefenloos doorgaan met toediening van androgenen als je geen ongewenste haargroei wil.
Hirsutisme is in ieder geval ten dele omkeerbaar, zoals ook blijkt uit [14] waarbij een anticonceptiepil (combi ethinylestradiol en cyproterone acetaat) wordt toegediend. Omkeerbaarheid verloopt, uitgaande van deze gegevens, relatief traag.
Referenties
1. Ciccone NA, Kaiser UB. The biology of gonadotroph regulation. Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes. 2009 Aug;16(4):321-7.
2. Voutilainen R, Tapanainen J, Chung BC, Matteson KJ, Miller WL. Hormonal regulation of P450scc (20,22-desmolase) and P450c17 (17 alpha-hydroxylase/17,20-lyase) in cultured human granulosa cells. J Clin Endocrinol Metab. 1986 Jul;63(1):202-7.
3. Sitruk-Ware R. Pharmacological profile of progestins. Maturitas. 2008 Sep-Oct;61(1-2):151-7.
4. Phillips A, Hahn DW, McGuire JL. Preclinical evaluation of norgestimate, a progestin with minimal androgenic activity. Am J Obstet Gynecol. 1992 Oct;167(4 Pt 2):1191-6.
5. Grynberg M, Fanchin R, Dubost G, Colau JC, Brémont-Weil C, Frydman R, Ayoubi JM. Histology of genital tract and breast tissue after long-term testosterone administration in a female-to-male transcoïtusual population. Reprod Biomed Online. 2010 Apr;20(4):553-8.
6. Zhou J, Ng S, Adesanya-Famuiya O, Anderson K, Bondy CA. Testosterone inhibits estrogen-induced mammary epithelial proliferation and suppresses estrogen receptor expression. FASEB J. 2000 Sep;14(12):1725-30.
7. De Boer A, van Haren SF, Hartgens F, et al. Onderzoek naar het gebruik van prestatieverhogende middelen bij bodybuilders in Nederland. Utrecht: Centrum voor Dopingvraagstukken, Universiteit Utrecht, 1996.
8. Kariya Y, Moriya T, Suzuki T, et al. Sex steroid hormone receptors in human skin appendage and its neoplasms. Endocr J 2005; 52(3):317 325.
9. Pochi PE, Strauss JS. Sebaceous gland response in man to the administration of testosterone, delta 4 androstenedione, and dehydroisoandrosterone. J Invest Dermatol 1969; 52(1):32 36.
10. Thiboutot D, Gilliland K, Light J, Lookingbill D. Androgen metabolism in sebaceous glands from subjects with and without acne. Arch Dermatol. 1999 Sep;135(9):1041-5.
11. Sagransky M, Yentzer BA, Feldman SR. Benzoyl peroxide: a review of its current use in the treatment of acne vulgaris. Expert Opin Pharmacother. 2009 Oct;10(15):2555-62. Doi: 10.1517/14656560903277228.
12. Leung LH. Pantothenic acid deficiency as the pathogenesis of acne vulgaris. Med Hypotheses. 1995 Jun;44(6):490-2.
13. Brandt S. The clinical effects of zinc as a topical or oral agent on the clinical response and pathophysiologic mechanisms of acne: a systematic review of the literature. J Drugs Dermatol. 2013 May;12(5):542-5.
14. Karrer-Voegeli S, Rey F, Reymond MJ, Meuwly JY, Gaillard RC, Gomez F. Androgen dependence of hirsutism, acne, and alopecia in women: retrospective analysis of 228 patients investigated for hyperandrogenism. Medicine (Baltimore). 2009;88(1):32–45.
Laatst bewerkt:
