Een metafoor omvat het gebruik van een beeld in relatie tot een bepaald onderwerp, op zo'n manier dat tussen deze beide een transformatieproces op gang wordt gebracht waarbij een vergroting van inzicht onstaat (Juurlink- Tuitert, 1993). Kenmerkend is de procesgang bij de ontvanger: als deze de uiting zodanig verwerkt dat hij/zij er nieuwe inzichten aan kan ontlenen is sprake van metaforie. Iemand kan een metafoor ervaren in een verhaal, in muziek, in een handeling of een afbeelding. Tevens kan de persoon zelf op deze manier een metaforisch proces op gang brengen bij anderen.
Het metaforisch proces wordt op gang gebracht door een ongebruikelijke of niet passende associatie en deze kan ontstaan door de vorm: bijvoorbeeld als men een afbeelding of muziekstuk gebruikt als metafoor voor een bedrijf of uit de combinatie van inhoud en context. Een simpel voorbeeld is de uitspraak: 'Ondanks het gevaar rukten de troepen verder op.'
Deze zin is semantisch correct, en in de context van een veldslag geen metafoor. Maar als deze zin geplaatst wordt in een verhaal over kinderen die hun oppas tot het uiterste drijven en zo juist voor de laatste keer gewaarschuwd zijn, kan een metaforisch proces ontstaan (Juurlink-Tuitert, 1993).
Mensen zijn niet alleen passieve ontvangers van informatie. Aan de hand van een taaluiting reconstrueren zij de gebeurtenis waarnaar de uiting verwijst (Ortony, 1975). Zij scheppen een beeld van de situatie, een 'mental image' (Kittay, 1987). En deze beperkte informatie in woorden wordt aangevuld met. eigen kennis, meningen en gevoelens.
Door het uitdrukken van een concept in termen van een ander concept, geeft de metafoor richting aan dit proces. De nadruk valt op bepaalde aspecten en andere aspecten worden onderdrukt.
