Als je niets verkeerd hebt gedaan dan heb je niets te vrezen! Waarom dan een tegenaanval inzetten?
Het Amerikaanse Ruslandonderzoek: Donald Trump in de tegenaanval
President Donald Trump en de Republikeinen proberen uit alle macht het onderzoek naar mogelijke Russische inmenging in de Amerikaanse politiek in diskrediet te brengen. Hoofdaanklager Robert Mueller werkt gestaag door, in relatieve stilte. Wat is de stand van zaken in het Ruslandonderzoek?
De advocaten van Trump onderhandelen over zijn verhoor door Mueller, al dan niet onder ede. Dat zou alleen onder strikte voorwaarden kunnen plaatsvinden. Afgelopen week lieten de advocaten weten dat Mueller nog niet aan die voorwaarden voldoet. Een omtrekkende beweging, menen experts.
"Het zou een sensatie zijn als Trump niet in zou gaan op dat verzoek. Hij heeft inmiddels een paar keer met veel bravoure gezegd dat hij dat gaat doen", zegt Doeko Bosscher, hoogleraar American Studies aan de Rijksuniversiteit Groningen. "En alleen al het feit dat Mueller het vraagt - dat is nooit vrijblijvend. Als Trump weigert, heeft Mueller de middelen om hem te dwingen door hem te dagvaarden. Dan valt er niks te weigeren."
Tegelijkertijd hebben de Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden een nieuw offensief ingezet om geloofwaardigheid van de FBI en het ministerie van Justitie te ondermijnen. Dat heeft niets te maken met het Ruslandonderzoek, zei de Republikeinse Huisvoorzitter Paul Ryan afgelopen dinsdag, maar die verklaring wordt niet breed geloofd.
Grondwettelijke crisis
President Trump heeft vanaf het begin van zijn regeringstermijn niet veel gedaan om het beeld weg te nemen dat hij iets te verbergen heeft.
Hij ontsloeg waarnemend minister van Justitie Sally Yates, nadat zij waarschuwde dat de destijds kersverse nationale veiligheidsadviseur Michael Flynn zich had ingelaten met de Russen. FBI-directeur James Comey werd ook de laan uitgestuurd, toen hij weigerde trouw te zweren aan Trump en het onderzoek naar Flynn te staken.
The New York Times schreef eind vorige maand dat de president afgelopen zomer ook Mueller wilde ontslaan, maar dat plan liet varen toen Witte Huis-jurist Donald McGahn uitlegde dat het zou leiden tot een ongeëvenaarde grondwettelijke crisis en dreigde op te stappen.
Er zijn goede redenen aan te wijzen voor de recente opleving in de onrust over het Ruslandonderzoek in het Witte Huis: Mueller is in de afgelopen maanden steeds dichterbij de kring rond de president gekomen.
Trumps voormalige campagneleider Paul Manafort en oud-adviseur Rick Gates zijn in staat van beschuldiging gesteld voor tientallen aantijgingen van financiële misdrijven, Witte Huis-medewerkers zijn verhoord en oud-buitenlandadviseur George Papadopoulos en de vorig jaar ontslagen nationale veiligheidsadviseur Michael Flynn hebben bekend te hebben gelogen tegen de FBI. Ze hebben hun medewerking toegezegd aan Mueller en zijn team.
Follow the money
Opvallend is dat verschillende leden van het team van advocaten dat Mueller heeft samengesteld zijn gespecialiseerd in het onderzoeken van financiële misdaden, zoals fraude en witwassen.
"Het Ruslandonderzoek draait om verkiezingsfraude, niet om financiële misdrijven, dus het is opmerkelijk dat hij die experts in zijn team heeft aangetrokken", zegt Amerika-kenner Victor Vlam. Het idee daarachter is waarschijnlijk dat Mueller de ingewikkelde geldstromen tussen Trump en Rusland in kaart wil brengen.
In 2008 zei Trumps zoon Donald Jr. op een vastgoedconferentie dat een "buitenproportioneel" deel van het geld dat omgaat in het familiebedrijf afkomstig is van
Russische oligarchen.
Dat doorlichten van Russisch geld is een angstig vooruitzicht voor Trump. Als Mueller en zijn team in de loop van het onderzoek naar politieke beïnvloeding andere strafbare feiten ontdekken, hebben ze het
mandaat om die ook strafrechtelijk op te volgen. Vlam: "Als een parkeerwacht een auto controleert op het parkeerbonnetje en opeens een lijk tegenkomt, onderneemt hij natuurlijk ook actie."
Welke strafbare feiten het team van Mueller uiteindelijk ook hard kan maken - van samenzwering en belemmering van de rechtsgang door Trump de politicus tot de financiële handel en wandel van Trump de ondernemer - ze zullen niet tot een strafrechtelijke procedure leiden zolang hij president is.
Het ministerie van Justitie bepaalde in 1973, tijdens de regering-Nixon, dat een zittende president niet kan worden vervolgd voor een misdrijf. Dat zou "op ongrondwettige wijze de bekwaamheid van de uitvoerende tak om zijn door de grondwet toegewezen functies uit te oefenen ondermijnen". Dat besluit werd in 2000
herbevestigd in de nadagen van de regering-Clinton.
Rosenstein
Mocht het onderzoek wel belastende informatie over Trump opleveren, dan is de belangrijkste rol niet langer weggelegd voor Mueller, maar voor de plaatsvervangende minister van Justitie, Rod Rosenstein.
Victor Vlam: "Stel dat Mueller iets vindt, dan bepaalt Rosenstein of dat naar het Congres worden gestuurd of zelfs openbaar wordt gemaakt. Vooral dat laatste zou natuurlijk zeer schadelijk kunnen zijn voor Trump. Rosenstein speelt op die manier een grote rol in zijn presidentschap."
Wanneer het Congres op de hoogte wordt gesteld, zijn eventuele vervolgstappen een puur politieke aangelegenheid.
"Als het gewoon een kwestie is van iets te hoog aan de wind zeilen als zakenman, dan kan Trump een boete krijgen, maar is het vervolgens aan het Congres om te bepalen of het een 'high crime' of een licht vergrijp, is", zegt Bosscher. "Dat zou bepalen of er een mogelijkheid tot afzetting is, maar zo ver is het echt nog lang niet."
Hoewel Rosenstein door Trump werd benoemd, is de president naar verluidt niet tevreden over zijn functioneren. Nadat justitieminister Jeff Sessions zich terugtrok uit het Ruslandonderzoek, vanwege een aantal verzwegen ontmoetingen met de Russische ambassadeur, nam Rosenstein het stokje van hem over. Hij steunde Trumps ontslag van FBI-directeur James Comey, maar was ook de man die oud-FBI-baas Mueller aanstelde als speciaal aanklager.
Ontslag
Rosenstein is als Muellers directe leidinggevende de enige die hem zou kunnen ontslaan. Dat kan volgens de regels alleen als hij "wangedrag" vaststelt. Rosenstein heeft al gezegd dat daar in zijn ogen geen sprake van is.
Als de plaatsvervangende minister kan worden vervangen door iemand die wel iets heeft aan te merken op het optreden van de speciale aanklager, zou dat een manier kunnen zijn om Mueller te laten ontslaan en het Ruslandonderzoek te beëindigen.
Victor Vlam acht het niet waarschijnlijk dat het zo ver komt. "Ik heb het idee dat ontslag van Mueller een soort rode lijn is in de Amerikaanse politiek en ik denk niet dat er een wezenlijk verschil is tussen de mogelijke routes die daarheen zouden leiden."
In het meest extreme geval zou het als 'belemmering van de rechtsgang' aanleiding kunnen vormen tot de afzetting van Trump, maar het Congres heeft ook andere pressiemiddelen.
"Ze zouden bijvoorbeeld zelf een speciale aanklager kunnen aanstellen, die alleen aan hen rapporteert. Ook zouden ze geen wetsvoorstellen van Trump meer kunnen aannemen of de hand op de knip kunnen houden", zegt Vlam. "Zolang de Republikeinen het Congres in handen hebben, is het natuurlijk wel zeer de vraag of ze die dingen zouden doen."
"Er is nu een Republikeinse meerderheid die extreem bereid is Trump te beschermen", beaamt Sara Polak, docent American Studies aan de Universiteit Leiden. "Er hangt natuurlijk veel vanaf hoe groot de onthullingen uit het Ruslandonderzoek zijn, maar zeker ook of dat een soort omslag bij de Republikeinen in het Congres kan bewerkstelligen. Als na de verkiezingen van later dit jaar de verhoudingen heel sterk veranderen, zou dat de stemming in Trumps nadeel beïnvloeden."
#ReleaseTheMemo
Rosenstein is een nadrukkelijk doelwit in de inspanningen van de Republikeinse leden van de inlichtingencommissie van het Huis van Afgevaardigden om het Ruslandonderzoek in diskrediet te brengen. Hij zou vlak na zijn aantreden, in de lente van 2017, op basis van dubieuze inlichtingen een verzoek hebben ingediend om de surveillance van Trumps oud-buitenlandadviseur Carter Page te verlengen (Page werd ervan verdacht te spioneren voor Rusland).
Die aantijging is de meest recente insteek van het Republikeinse offensief tegen de FBI en het ministerie van Justitie.
In opdracht van de Republikeinse voorzitter van de inlichtingencommissie, Devin Nunes, is een memo van zo'n vier pagina's opgesteld. Die memo is vrijdag met toestemming van Trump vrijgegeven. Die bevat geheime informatie waaruit blijkt dat de politiedienst en het ministerie nalieten aan de rechter te melden dat hun verdenkingen tegen Carter gedeeltelijk waren gebaseerd op omstreden onderzoek door de Britse inlichtingenanalist Christopher Steele. Dat werd gefinancierd door de Democraten en het campagneteam van Hillary Clinton.
"Het grootste schandaal sinds Watergate!" roepen verschillende Republikeinse Congresleden. Op sociale media riepen Trump-aanhangers met #ReleaseTheMemo op tot publicatie.
"Ik vind het een hele ongebruikelijke gang van zaken, dat zoiets midden in een lopend onderzoek wordt uitgebracht", zegt Polak. "Vervolgens zegt de FBI, van wie die geheimen afkomstig zijn: 'Dat willen we niet!' - en dan gebeurt het toch. Het is een specifiek Republikeinse memo."
"Ze hebben absoluut niks in handen", meent Vlam. "Het is een afleidingsmanoeuvre om de legitimiteit van het Ruslandonderzoek te ondergraven. Om te zorgen dat, zelfs als daar iets uitkomt, de kiezers zeggen: 'Dit was politiek gemotiveerd.
Trump zelf zet daar ook sterk op in. "De topbesturen en -onderzoekers van de FBI en het ministerie van Justitie hebben het heilige onderzoeksproces gepolitiseerd ten faveure van de Democraten en tegen de Republikeinen", schreef hij vrijdag op Twitter. "Dat was slechts een korte tijd geleden ondenkbaar geweest."
Krenten uit de pap
De Democraten voeren aan dat de Republikeinen bij het opstellen van de memo de krenten uit de pap hebben gevist en zo een misleidend beeld schetsen.
"Er wordt van alle kanten gezegd, ook door Democraten in de inlichtingencommissie, die het kunnen weten, dat Nunes na de stemming nog veranderingen heeft aangebracht", zegt Doeko Bosscher. Hij vindt dat zeer opmerkelijk. "Die commissie opereert al op basis van een strikte partijverdeling, volledig Republikeins aan de ene kant, volledig Democratisch aan de andere, zonder enige vorm van samenwerking."
Victor Vlam sluit zich daarbij aan. "De mate waarin de polarisatie in de commissie dit jaar is toegenomen is enorm. Er wordt zeer gevoelige informatie behandeld. Daar wordt normaal gesproken op uitermate zorgvuldige wijze mee omgegaan en er wordt veel samengewerkt tussen de partijen. Dat is nu compleet stukgelopen."
Het ministerie van Justitie en de FBI zijn ook zwaar tegen publicatie: het zou "extreem roekeloos" zijn zonder uitgebreide evaluatie van het gevoelige materiaal, en het ministerie zegt zich niet bewust te zijn van onjuisthedenrond het afluisteren van Carter.
Hofintrige
Twijfels over de uiteindelijke impact van de memo daargelaten, lijkt de discussie rond het vrijgeven ervan gunstig uit te pakken voor Trump, zegt Sara Polak. Hij wekt de suggestie dat beide kanten even bevooroordeeld zijn.
"Dat is natuurlijk niet zo: Trump heeft bijvoorbeeld gewoon op nationale televisie toegegeven dat hij Comey heeft ontslagen omdat hij last had van het Ruslandonderzoek. Hij mag dat blijkbaar zomaar doen, maar als dan in een memo naar buiten komt dat de Democraten iets hebben gedaan, dan zou dat alles weer gelijk trekken."
Polak vindt dat typerend voor het optreden van Trump in het algemeen. "Het is een soort hofintrige, met de technieken die hij altijd al gebruikte. Dat lukte tot nu toe niet zo goed met het Ruslandonderzoek, maar hij lijkt de beeldvorming nu eindelijk te kunnen omvormen naar: 'Er wordt hier aan alle kanten gekonkeld en, zie je wel, het is een heksenjacht.'"
Door de ophef rond de memo verdwijnen andere zaken naar de achtergrond. Zoals de waarschuwing van de door Trump aangestelde CIA-directeur Mike Pompeo, die afgelopen maandag in een interview met de
BBC zei te verwachten dat de Russen zullen proberen om ook de verkiezingen voor het Huis van Afgevaardigden, eind dit jaar, te beïnvloeden. En het feit dat Trump heeft besloten geen nieuwe sancties in te stellen tegen hooggeplaatste Russen - het publiceren van een lijst met hun namen zou straf genoeg zijn.
"Overigens is dit natuurlijk maar één interpretatie van wat er eigenlijk voor belangrijks gaande is, waar we niet op letten omdat we heel druk zijn met een memo van vier pagina's", zegt Polak. "Er zijn vele andere invullingen mogelijk."
Ze concludeert dat de mediastorm een inmiddels zeer herkenbaar patroon volgt. "Trump doet iets, waarvan iedereen het eens is dat het ontoelaatbaar is, iedereen roept 'Schande!', kijkt even heel moeilijk en gaat daarna gewoon door."
