Hoe een vluchtelingengezin werd weggepest
‘Hier in Waspik gebeurt nooit iets’
27-10-2007
Door Margalith Kleijwegt
Een vrediger plekje dan Waspik bestaat niet, vinden de Waspikkers zelf. Toch werd een Liberiaans gezin uit het Noord-Brabantse plaatsje twee jaar lang zo ernstig vernederd en bedreigd dat het is ondergedoken. In plaats van het gezin te beschermen, kwamen de plaatselijke autoriteiten steeds met nieuwe ‘richtlijnen‘ en ‘plannen van aanpak’.
Waspik is een rustig dorp,’ zegt Jan Broeders. We rijden in zijn kleine auto door het dorp, trots wijst Broeders de mooie plekjes aan. Oude en verbouwde boerderijen, een statig doktershuis, grazende schapen in uitgestrekte weilanden. Wie zou hier niet willen wonen? In misschien wel het enige dorp in Nederland zonder stoplichten?
De geboren en getogen Brabander is fractievoorzitter van de politieke partij Werk­nemersbelang in de gemeenteraad van Waal­wijk, de stad waar Waspik sinds de gemeentelijke herindeling van 1997 onder valt. ‘Hier in Waspik,’ gaat hij verder, ‘gebeurt nooit iets.’ En om zijn stelling kracht bij te zetten, vertelt hij wat hij meemaakt tijdens zijn dagelijkse wandeling met de hond. ‘Soms zie ik een boom die moet worden gesnoeid of een lantaarnpaal waarvan het licht het niet doet.’ Kortom: een vrediger plekje dan Waspik bestaat niet.
Broeders kijkt licht triomfantelijk. Het kan er bij hem niet in dat uitgerekend zijn geliefde Waspik op zo’n negatieve wijze het landelijke nieuws haalde.
Hij rijdt langs het inmiddels beruchte adres: De Roonlaan 21. Een eenvoudige twee-onder-een-kapwoning waar een bosje bloemen van meelevende buurtgenoten inmiddels verwelkt tegen de deur geklemd zit. Hier woonde tot voor een paar weken Ophelia Hayes, een veertigjarige Liberiaanse vrouw, met haar gezin. De familie vroeg geen asiel aan, nee, ze kwam op uitnodiging van de vluchtelingenorganisatie UNHCR en betrok begin 2006 het haar toegewezen huis in Waspik. Nu, bijna twee jaar later, zit het gezin ondergedoken op een geheim adres, weggetreiterd en bedreigd door jonge bewoners uit Waspik. Vorige week arresteerde de politie drie jongeren van 15, 16 en 17 jaar.
Het is niet de eerste keer dat zoiets gebeurt. Negen jaar geleden vertrok een Somalisch gezin uit Waspik omdat het werd beschimpt, en vijf jaar geleden was het de beurt aan een Angolese familie. Zij vertrokken uit eigen beweging uit Waspik en verruilden hun huis voor een kamertje in Waalwijk. ‘Het beviel hen niet in Waspik,’ zijn de eufemistische woorden van José van Bokhoven, coördinator van VluchtelingenWerk. De familie voelde zich, net als Ophelia Hayes nu, zo vernederd door het gedrag en de opmerkingen van bepaalde Waspikkers, dat ze de voorkeur aan een klein hokje in het veilige Waalwijk gaf boven een ruim huis in een vijandige omgeving.
Op dit moment wonen er zeven vluchtelingengezinnen in Waspik, vertelt Van Bok­hoven. Met families die niet te veel afwijken van het doorsnee Waspikse: vader, moeder, kinderen en het liefst een niet al te donkere huidskleur, gaat het prima. Toch is er na het vertrek van Hayes nog één vluchtelingen­familie voor wie het leven in Waspik niet makkelijk is. Het gaat weliswaar om een gewoon gezin met vader, moeder en kinderen, maar ze zijn Bosnisch en moslim, en vader en moeder gaan traditioneel gekleed. De man, hij draagt een djellaba, wordt soms uitgescholden. Jongens roepen dat hij een terrorist is, of ze maken hem uit voor Bin Laden. Ook het feit dat hij niet werkt, wordt hem hardop nagedragen.
Toch hebben de meeste Waspikkers het goed voor met de aanwezige vluchtelingen, zeggen Van Bokhoven en Broeders. Waspik wil graag een gastvrije gemeente zijn.
Sjaak Koolen, verslaggever bij het Brabants Dagblad, bracht het verhaal over de geterroriseerde familie Hayes een paar weken geleden naar buiten. Dat sloeg in als een bom. Het NOS-nieuws, RTL, alle landelijke dagbladen: Waspik was nationaal nieuws. ‘De impact van de media moet je niet onderschatten bij een kleine dorpsgemeenschap die zoiets nog nooit heeft meegemaakt,’ benadrukt Nol Kleijngeld. Hij is sinds juni burgemeester van Waalwijk. Daarvoor bekleedde hij die functie in Helden. Daar maakte hij in 2004, twee weken na de moord op Van Gogh, mee dat de moskee door extreem-rechtse jongeren in brand werd gestoken en tot de grond toe affikte. ‘Ik wist dat er jongens waren die radicaliseerden, er waren incidenten geweest met Lonsdale-jongeren. Er was al een poging tot brandstichting gedaan, door een jongetje van twaalf.’
Kleijngeld werd geprezen om zijn aanpak als kloeke burgervader: hij regelde meteen een nieuwe gebedsruimte voor de moskeegangers, informeerde de bevolking en belegde bijeenkomsten. ‘De wereldpers stond bij ons voor de deur,’ herinnert hij zich. ‘Stel je voor: Al Jazeera in Helden!’
Aids en andere enge ziekten
Kleijngeld wist wat hem te doen stond na het verhaal in het Brabants Dagblad. Hij regelde een ontmoeting met Ophelia Hayes, stuurde een brief aan alle inwoners van Waspik en regelde een bijeenkomst, ‘een wijktafel’, voor bewoners en betrokken professionals in het buurthuis.
Jan Broeders van Werknemersbelang – ‘Ik wist niet eens dat dat Liberiaanse gezin hier woonde’ – ging naar aanleiding van het artikel zelf op onderzoek uit. ‘Ik ben meteen navraag gaan doen op de voetbalclub waar ik vaak kom,’ vertelt Broeders, ‘maar daar kon niemand me wat vertellen.
Daarom ben ik zelf interviews gaan afnemen bij mensen die in de buurt van het gezin Hayes woonden.’ De problemen die de familie ondervond, waren niet tot de buurt doorgedrongen, zegt Broeders. Waarschijnlijk omdat de meeste scheldpartijen pas begonnen als ze de straat uit waren.
‘Ach, een paar van die rotjongens,’ zegt Broeders enigszins vergoelijkend. ‘Die zijn overal. Ik vind de hele zaak eerlijk gezegd nogal overtrokken. Ook het verhaal dat een van de jongens met zijn brommer op de dochter van mevrouw Hayes zou zijn ingereden. Niemand heeft dat nog bevestigd.’
Bovendien zijn die kinderen Hayes ook geen schatjes, heeft Broeders gehoord. De jongste telg uit het Hayes-gezin zou een Waspiks jongetje hebben gebeten. In de speeltuin. De verwondingen waren van dien aard dat het kind voor behandeling naar het ziekenhuis moest. Je weet het niet met kinderen die uit Afrika komen, zegt Broeders, je moet bedacht zijn op aids en op andere enge ziekten.
Yvette Ypelaar, PvdA-raadslid, zelf van Antilliaanse afkomst en voorzitter van Nos Orgullo, een netwerk voor allochtone en autochtone vrouwen, is sinds een paar weken de steun en toeverlaat van Ophelia Hayes. Ze kent het bijtverhaal, maar vertelt dat de feiten zijn verdraaid. ‘Het ging om een logee-tje, het jongetje werd gek van de oerwoudgeluiden die naar hem werden geroepen. Natuurlijk had hij nooit mogen bijten, maar hij werd vreselijk getreiterd en hij was géén kind van Ophelia Hayes.’
Rauwe eieren
Broeders beseft hoe vreemd Waspik voor Ophelia Hayes moet zijn geweest. ‘Ik kan me voorstellen dat ze zich hier niet thuisvoelde, zo’n andere wereld. Zij was ook maar in Waspik gedropt.’
De Waspikkers keken op hun beurt raar op van het grote gezin dat daar, zonder vader, was komen wonen. ‘Ik hoorde dat er de ene keer vijf mensen woonden en dan ineens weer tien,’ vertelt Broeders. Burgemeester Kleijngeld weet hoe zo’n gezin overkomt op de dorpelingen: ‘Wat mij opviel, is hoe zwart ze waren. Daar kijk ik als witte jongen naar, die handen, dat is bijzonder om te zien. Ik zei dat tijdens die bijeenkomst in het buurthuis, juist om het gevoel dat je kan bekruipen, menselijk te maken.’
Eigenlijk, vindt Broeders, had de familie Hayes nooit in Waspik moeten komen wonen. Die twee werelden lagen te ver uiteen, het was vragen om moeilijkheden.
Maar dat ze op de vlucht geslagen zijn, zit hem nog steeds niet lekker. Dat had helemaal niet gehoeven. Bovendien was Waspik dan alle negatieve publiciteit bespaard gebleven.
Broeders: ‘Was het nu echt nodig om onder te duiken? Mij lijkt haar reactie toch wat overtrokken. Misschien hadden ze nog wel een reden, zou het kunnen dat de familie een ander huis wilde? En dat dit een manier was om dat wat sneller voor elkaar te krijgen?’
Wraakzuchtig
Ophelia Hayes kwam eind 2005 op uitnodiging naar Nederland. Haar man werd in Liberia vermoord, ze stond er alleen voor. Ze kwamen met zijn achten: zij, zes kinderen en een kleinkind. In januari 2006 kregen ze een huis in Waspik toegewezen.
Wat ze niet wisten, was dat hun huis een geschiedenis had. Voor de familie Hayes er kwam te wonen, werd het huis bewoond door de ouders van zo’n ‘hangjongere’ met extreem-rechtse sympathieën, een notoire lastpak uit Waspik. De familie werd, waarschijnlijk omdat de huur niet was betaald, door de woningbouwvereniging uit het huis gezet. Een dramatische gebeurtenis die de jongeren wraakzuchtig maakte. Helemaal toen ze zagen dat er een zwarte familie in het huis kwam wonen. Nu hadden ze een argument in handen om het de vluchtelinge, die ‘zomaar’ dit huis kon betrekken, het leven zo zuur mogelijk te maken.
De nietsvermoedende familie Hayes had de handen vol aan het wennen aan hun nieuwe omgeving. De kinderen Hayes deden het van meet af aan goed op school, ze waren leergierig en ambitieus. Mevrouw Hayes sprak Engels, een taal die lang niet iedereen in Waspik machtig is. Bovendien sprak ze met een Afrikaans accent, zelfs burgemeester Kleijngeld van Waalwijk had moeite om haar te verstaan. Al vrij snel begonnen de racistische scheldpartijen. Jongeren uit het dorp die vaak voor de Aldi hingen, maakten oerwoudgeluiden als er een gezinslid langskwam. Ze scholden ze uit voor ‘monkey’, of ze zeiden: ‘Aap, ik krijg je wel.’ Mevrouw Hayes, die drie keer per week om acht uur ’s ochtends in de bus naar Waalwijk zat op weg naar haar inburgeringscursus, werd tijdens die rit vaak zo onbeschoft tegemoetgetreden, dat ze soms een bus later nam om haar belagers te vermijden. Ze durfde ’s avonds niet de bus te nemen om naar de ouderavond op de school van haar kinderen te gaan. In mei 2006 werden er rauwe eieren tegen haar huis gegooid. De daders waren jonge jongens, van ongeveer twaalf en dertien jaar. De overbuurman, die het zag gebeuren, riep de jongens tot de orde. Maar de pesterijen hielden niet op.
Ophelia Hayes deed vijf keer melding van intimidatie en geweldpleging bij de politie, haar was door haar hulpverleners verteld dat een melding in haar geval genoeg was om de machinerie bij de politie in werking te zetten. Maar nu gebruikt de politie het feit dat er alleen meldingen en geen aangiften waren, als excuus voor het feit dat ze het in twee jaar tijd niet voor elkaar kregen om Ophelia te verlossen van haar belagers.
VluchtelingenWerk was nauw bij het gezin Hayes betrokken. In de beginperiode kwam de vrijwilliger die het gezin begeleidde er minstens twee of drie keer per week, vertelt José van Bokhoven, coördinator VluchtelingenWerk Waalwijk. Ze hielp met het invullen van formulieren en ze probeerde het gezin ertoe te bewegen te integreren in de Waspikse gemeenschap. Zo ging de dochter bij het zangkoor van de kerk en de jongens sloten zich aan bij de voetbalvereniging. Maar de weg er naartoe was moeilijk voor de kinderen, altijd weer die intimidaties, die scheldpartijen.
Natuurlijk vertelde Ophelia aan VluchtelingenWerk dat haar gezin werd belaagd en die meldde dat weer aan de politie, maar op een of andere manier werd de negatieve spiraal niet doorbroken. De politie maakte het Ophelia zelfs makkelijk, vertelt Van Bokhoven. ‘Als ze belde, hoefde ze alleen haar straatnaam te noemen.’ Maar ook dat werkte niet. Dan nam er weer iemand op die niets van deze afspraak wist, of werd ze verzocht de volgende dag persoonlijk naar het politiebureau te komen. Wanneer is iets ernstig genoeg om aangifte te doen, vraagt José van Bokhoven zich af. Als Ophelia Hayes werd uitgescholden? Of toen haar zoon ’s avonds op een verlaten fietspad werd omsingeld door een aantal jongens en op een grove manier werd vernederd en beledigd? De hulpverleners kwamen er niet uit.
Doodsbedreigingen
Een paar keer werden er bijeenkomsten belegd, waarbij iedere keer zo’n vijfentwintig man om de tafel zat. Zelfs met de pastoor erbij, je kunt het zo gek niet bedenken of ze hielden zich bezig met Ophelia Hayes en haar gezin. Er kwamen ‘richtlijnen’, er werd een ‘plan van aanpak’ opgesteld en natuurlijk werd er ook ‘onderling afgestemd’, maar tot daadwerkelijk ingrijpen kwam het niet.
Tijdens de laatste bijeenkomst in september, de evaluatie van het ‘plan van aanpak’, werd opnieuw gesuggereerd dat het gezin weerbaar moest worden gemaakt. Dat ze moesten leren om zich te verweren tegen de scheldpartijen. Ophelia Hayes vond dat de wereld op zijn kop. Zij wilde alleen maar dat de intimidaties – inmiddels waren er ook doodsbedreigingen – ophielden. Ze werd emotioneel, boos zei ze dat ze er schoon genoeg van had. De aanwezigen reageerden verbaasd en geschokt. ‘Het gaf ons allemaal een heel naar gevoel,’ herinnert José van Bok­hoven zich. Terwijl ze er met hun neus bovenop zaten, had niemand zich gerealiseerd hoe de spanning zich in die twee jaar bij het gezin had opgebouwd. Ophelia Hayes voelde zich aan haar lot overgelaten, ze was aan het eind van haar krachten. Vijfentwintig hulpverleners hadden er niet voor kunnen zorgen dat de racistische incidenten stopten.
Was het gebrek aan communicatie? Ge­brek aan samenwerking? Gebrek aan durf en daadkracht?
Ophelia Hayes verliet overstuur de bijeenkomst en zocht haar toevlucht bij een vriendin. Een dag later kwam het Brabants Dagblad haar op het spoor. En de rest is geschiedenis.
‘Ze noemden me burka’
‘Achteraf hoor je dat de kinderen niet alleen naar school durfden en dat ze onder begeleiding van en naar de voetbalclub moesten,’ zegt Hans Brekelmans, hoofd van de Afdeling Welzijn, Onderwijs en Zorg.
Burgemeester Kleijngeld: ‘Natuurlijk kun je niet alleen repressief optreden, maar dit had eerder gestopt moeten worden.’
Met Ophelia’s zoon is het overigens goed afgelopen, hij bleek een fantastische voetballer te zijn. Van Waspik ging hij naar een club in Waalwijk en nu volgt hij een opleiding aan een sportacademie in Amerika.
Waspikkers en Waalwijkers reageren ontsteld als ze het verhaal in het Brabants Dag­blad lezen. ‘Ontkom je aan de Taylor-milities in Liberia, word je blootgesteld aan de terreur van een dorpsmilitie,’ is een van de ingezonden reacties.
‘Als inwoner van Waspik schaam ik me rot voor deze belachelijke situatie,’ schrijft Jan. ‘Ronduit woedend word ik wanneer ik lees dat de politie “de groep in kaart tracht te brengen”. Hoe moeilijk kan het zijn: een stuk of tien kaalkopjes met bomberjacks en legerschoenen vallen behoorlijk op in een dorp van vijfduizend inwoners. Iedereen kan ze aanwijzen, behalve bromsnor. Het schorem regeert omdat de overheid slaapt.’
Op de door de burgemeester belegde avond blijkt dat de Waspikkers zelf ook last hebben van de jongeren. De harde kern schat de burgemeester op zo’n vijftien tot twintig man. Met eromheen zo’n veertig meelopers.
Oudere mensen worden nageroepen, veel vrouwen durven ’s avonds niet meer alleen de deur uit, uit angst voor de scheldende jeugd die ook nog eens gretig gebruiker van verdovende middelen is.
Op het plein voor de Aldi waar de jongeren vaak rondhingen, is het de laatste tijd rustig. Vandaag is het mooi weer, de Aldi-klanten lopen met volle karretjes naar hun auto. Een echtpaar heeft een hometrainer gekocht. Met een rugzakje over haar schouders loopt een tot moslim bekeerde Waspikse naar de Rabobank aan de overkant. Haar gesluierde hoofd biedt een ongewone aanblik in het kleine dorp. Vanaf het moment dat ze zich uit overtuiging tot Allah richtte, draagt ze een hoofddoek, vertelt ze. ‘Dat is mijn eigen keuze.’ Tot voor kort had ze regelmatig last van de extreem-rechtse groep jongeren. ‘Ze scholden me uit, ze noemden me burka of vroegen wanneer ik een bom ging leggen. En als ze riepen dat ik terug moest naar mijn eigen land dan zei ik: “Ik ben net zo goed een Waspikse.” De meeste mensen hier zijn niet gewend aan buitenlanders. Ik vraag me af waar de ouders van die jongeren zijn, dat racisme hebben ze niet van zichzelf.’
Een paar dagen geleden is ze bevallen van een gezonde zoon. Haar Marokkaanse man, die nu op de Canarische Eilanden werkt, wacht op een visum om hiernaartoe te komen. ‘Dan verhuizen we zo snel mogelijk naar Waalwijk. Mijn man zou hier doodongelukkig worden, dit dorp is veel te geïsoleerd.’
De hele rel rond de familie Hayes heeft volgens haar goed gewerkt. ‘Sindsdien laten ze me met rust.’
De plaatselijke wijnhandelaar heeft ook een nare ervaring. De houten pallets die achter zijn huis lagen, werden op een avond gestolen. Er tegen optreden durfde hij niet: ‘Wat moet ik tegen tientallen van die jongens?’ De politie bellen had volgens hem weinig zin. ‘Die moet van zo ver komen.’
Aanhoudingen
De afgelopen week heeft Ophelia Hayes eindelijk aangifte gedaan. Ze heeft samen met haar zoon meer dan vier uur met de politie gesproken. Volgens Yvette Ypelaar van Nos Or­gul­lo, die bij de aangifte aanwezig was, heeft ze afschuwelijke dingen meegemaakt: ‘Het was nog erger dan ik dacht.’ Een paar dagen later was haar dochter aan de beurt, ook zij heeft in alle rust haar verklaring kunnen afleggen.
Vorige week werden de ruiten bij een van de vermoedelijke daders ingegooid. Volgens ingewijden is dat een wraakactie vanuit jongeren in Waalwijk. Er zit nu provisorisch wat papier voor de ramen geplakt.
Op woensdag 17 oktober, de druk was door alle publiciteit enorm opgevoerd, deelde de politie mee dat er vier jongens uit Waspik zijn aangehouden. Ze zijn tussen de vijftien en achttien jaar. Ze worden niet alleen verdacht van discriminatie, maar ook van stalking, een vergrijp waar zwaardere straffen op staan. Burgemeester Kleijngeld heeft een grondig onderzoek aangekondigd. Hij wil dat de onderste steen boven komt. ‘Waarom was niemand verantwoordelijk? Dat is toch een van de grote vragen.’
VluchtelingenWerk zegt dat de politie niet in actie kwam, maar de politie verschuilt zich achter het feit dat er alleen meldingen waren en geen echte aangiften. ‘Wij werken graag met feiten, een melding is voor ons geen aangifte,’ zegt een politiewoordvoerder. Die formele opstelling heeft de zaak ongetwijfeld vertraagd.
De burgemeester: ‘Ik hoop wel dat de politie de zaak opengooit, zodat de onderzoekers alle kans krijgen hun werk te doen.’ Inmiddels is hij zelf begonnen om gesprekken met de jongeren te voeren.
Wat Yvette Ypelaar maar niet kan begrijpen, is dat de buren in de straat niet hebben gemerkt hoe ongelukkig het gezin was. Natuurlijk, er waren goedwillende buren van wie Ophelia ook wel spulletjes kreeg. Maar was er iemand die zich echt om haar bekommerde?
Op dit moment wil Ophelia Hayes geen contact met VluchtelingenWerk. ‘Ik denk dat ze op iedereen boos is,’ zegt José van Bokhoven, ‘veel meer denk ik er niet van. We krijgen straks wel weer contact met haar. Als ze een nieuw huis krijgt, moet er van alles geregeld worden.’ Van Bokhoven kan niet zeggen of het voor Ophelia Hayes wel echt nodig was om onder te duiken. ‘Ik weet het niet, ik kan niet taxeren hoe er was gereageerd als dat krantenartikel was gepubliceerd terwijl ze nog in Waspik woonde.’
Op het moment dat ze Waspik uit vluchtte, was Ophelia zo kwaad, zegt Yvette Ypelaar. ‘Er hadden doden kunnen vallen als er niet was ingegrepen. Ze was echt bang vermoord te worden, in paniek had Ophelia haar lot in eigen hand kunnen nemen.’
Ypelaar vat de opgehoopte frustraties samen: ‘Ophelia Hayes heeft te veel vertrouwen gehad in mensen die van alles beloofden, maar die er uiteindelijk niet voor haar waren.’
