'Armoede is de schuld van de armen zelf'
Reeds jaren terug becijferde het nibud dat alleenstaande ouderen per maand 104 gulden te kort kwamen. En zij waren niet de enigen die in geldnood verkeerden. Het sociaal minimum, zeg maar het niveau van uitkeringen zoals dat betaald wordt aan bijstandsgerechtigden, is gewoon te laag. Wie zich ook maar enigszins verdiept in de alledaagse werkelijkheid van mensen die van het minimum moeten rondkomen, zal deze conclusie onderschrijven. Jarenlang zijn het wettelijk minimumloon en de daaraan gekoppelde uitkeringen bevroren geweest, nadat ze in het begin van de jaren tachtig zelfs met 3 procent zijn verlaagd. Hierin ligt voor het grootste deel de verklaring voor de groeiende armoede in ons land.
Het kabinet denkt daar echter anders over. Men kon het probleem weliswaar niet langer negeren - daarom kwam het ook in de troonrede van 1995 terecht - maar er echt iets aan doen is wat anders. Eerst moest er maar eens een nota over geschreven worden. Onder de titel De arme kant van Nederland presenteerde minister Melkert eind 1995 het paarse antwoord op de groeiende armoede. Kern van de nota is de vaststelling dat men eigenlijk niet zo goed weet waar die armoede nu eigenlijk vandaan komt. En de voorlopige conclusie is dan ook dat de oorzaken toch vooral bij de mensen zelf gezocht moeten worden. 'De kans op armoede houdt verband met de persoon zelf, de gezinssituatie, de groep waartoe men behoort en de arbeidsmarkt,' aldus de nota. Verder kom je er begrippen in tegen als 'tegenslagen in de privé-sfeer', 'sociaal-psychische factoren', 'de ingewikkeldheid van regelingen' en 'vaardigheden van mensen'. En ook de werkloosheid en de stijging van de vaste lasten worden wel genoemd. Maar de kern van de boodschap is toch: de persoon in kwestie is het probleem; over structurele oorzaken valt in de hele nota niets te lezen. Het slachtoffer is kennelijk vooral zelf schuldig. Het is, zeker als je weet hoe de werkelijkheid in elkaar zit, een buitengewoon navrante houding. Meneer Janssen werkte vijfendertig jaar bij daf en werd ontslagen. Er was geen geld voor een sociaal plan en nu, vijf jaar later, zit hij in de bijstand. Waar ligt zijn schuld? Zijn leeftijd, waardoor hij nu nergens meer aan de bak komt, valt hém toch niet te verwijten?
Daar waar de overheid wel bereid was onder verwijzing naar de 'structurele noodzaak' vele miljarden lastenverlichting aan het bedrijfsleven ter beschikking te stellen, weigert zij bij de aanpak van de armoede even 'structureel' naar de zaak te kijken. Let wel: de miljarden voor het bedrijfsleven waren een gift zonder dat er enige voorwaarde (bijvoorbeeld ten aanzien van de werkgelegenheid) aan verbonden was. Het gevolg is dat de armoedenota van het kabinet-Kok eigenlijk een nietszeggend verhaal is geworden: geen structurele verhoging van het wettelijk minimumloon en de uitkeringen, en geen maatregelen tegen de almaar stijgende woonlasten, de huren en de gemeentelijke belastingen en heffingen (die laatste zijn de afgelopen zeven jaar gemiddeld met bijna 75 procent gestegen). Terecht merkte een vertegenwoordiger van Justitia et Pax tijdens een hoorzitting van de Tweede Kamer over de armoede dan ook op: 'Het kabinet praat niet over de armoede, men praat alleen over arme mensen.'
Als doekje voor het bloeden werd wel extra geld uitgetrokken voor de bijzondere bijstand, maar daarvan is allang bekend dat veel mensen daar geen gebruik van willen maken, omdat ze de bijzondere bijstand zien als een vorm van bedeling door de gemeente. Uit onderzoek is komen vast te staan dat zelfs van de mensen die al een uitkering in het kader van de Algemene Bijstandswet ontvangen nog niet de helft een beroep doet op de bijzondere bijstand.38 Hun gevoel van waardigheid verzet zich daartegen. Ondertussen is het aantal huisuitzettingen als gevolg van huurachterstand weer op vooroorlogse hoogte; net als het aantal huishoudens met problematische schulden - in 1996 zijn dat er zo'n 200 duizend. Het is de opeenstapeling van financiële problemen die de achtergrond vormt van verreweg de meeste uitkeringsfraude. Zoals twee onderzoekers van het gak uit Amsterdam concludeerden:
De indruk dat dit soort uikeringsfraude wordt gepleegd door de calculerende, half-criminele slimmerik, is in veel gevallen niet juist. Het gaat toch vooral om een sociaal-economisch zwakke en kwetsbare groep, die een aantal strategieën hanteert om het hoofd boven water te houden. Schulden maken is zo'n strategie. Als die niet meer werkt, kan uitkeringsfraude de volgende stap zijn.39
Nog geen tien jaar geleden zou men, lopend in het centrum van welke grote stad dan ook, gegeneerd de andere kant hebben uitgekeken als men een dakloze eten zag zoeken in een vuilnisbak. Nu is dat een beeld dat we allang niet meer alleen kennen van straatreportages in New York. Het is zorgwekkend hoe snel we zoiets 'normaal' zijn gaan vinden. Naar schatting van het toenmalige ministerie van wvc had 25 tot 40 procent van de zwervers - die in 1993 in tehuizen onderdak kregen - psychiatrische hulp nodig.40 In de bijna-elfsteden-winter van 1996 vroor er nog een dood op de trappen van het station van Bussum. De man had (bij temperaturen van ver onder het vriespunt) alleen een T-shirt aan. Hij was schizofreen en dacht dat hij de man was van Linda de Mol. Daarom vertoefde hij vaak op het nob-complex in Hilversum. De hulpverleners kenden de man, de politie kende hem en iedereen wist hoe hij eraan toe was, maar niemand deed iets. Hoezo zijn wij dan nog socialer en beter dan die asociale Amerikanen? Ook het aantal minderjarige zwervers en daklozen groeit schrikbarend snel. Steeds meer kinderen eten, slapen, wonen, leven op straat. In 1996 beliep hun aantal maar liefst zevenduizend. Is dit alles alleen te wijten aan laksheid en desinteresse? Of heeft het wellicht iets te maken met een doorgeslagen idee van persoonlijke vrijheid: 'ook de zwerver - al is het een kind of iemand die psychiatrische hulp nodig heeft - moet lekker zichzelf kunnen zijn'?
Alle zaken die hierboven aan de orde kwamen zijn een rechtstreeks gevolg van een beleid dat geen rekening houdt met mensen, maar alleen met macro-economische getallen. Waar de verzorgingsstaat en de sociale zekerheid vroeger nog voor enige verlichting zorgden, worden, nu die sociaal-democratische verworvenheden steeds meer verdwijnen, de ware karaktertrekken van het kapitalisme in al hun afzichtelijkheid zichtbaar. En de grootste fout die we kunnen maken, is te denken dat het hier wel bij zal blijven. Wanneer de neoliberale consensus in de Haagse politiek niet wordt doorbroken, staan ons hier op alle terreinen Amerikaanse toestanden te wachten, ook al wordt dat nu nog door iedereen in de politiek voor onmogelijk gehouden.
en keer twee was vorig jaar met de gemeenteraadsverkiezingen, toen ik Groen Links betere lokale ideeën vond hebben. Verder dus altijd wel, omdat ik het met hun ideeën eens ben. Alleen sinds vorig jaar niet meer op de lijsttrekker, omdat 1. ik die niet altijd even goed vind (Melkert toen) en ik liever op iemand stem die de punten die ik belangrijk vind, extra kan benadrukken en 2. er mensen zijn die mijn (voorkeurs)stem veel harder kunnen gebruiken.
Ga verder met Gmail